2023-08-31

Pod czterema zachowaniami, które skutecznie niszczą związki, kryją się dysfunkcyjne style komunikacji, które John Gottman w swojej koncepcji nazwał czterema jeźdźcami apokalipsy.

Żeby nie było, że John Gottman to jakiś tam amerykański naukowiec, pozwolę sobie nieco przybliżyć jego sylwetkę. Pan Gottman jest psychologiem, emerytowanym profesorem psychologii na Uniwersytecie Waszyngtońskim i autorem wielu książek o relacjach, np. takiej klasyki jak Siedem zasad udanego małżeństwa, czy też nieco nowszej pozycji Osiem randek, czyli jak ze sobą rozmawiać, żeby stworzyć udany związek. Facet generalnie specjalizuje się w terapii par, i biorąc pod uwagę jego sukcesy zawodowe, musi robić to co najmniej nieźle. Albo nawet lepiej niż nieźle, biorąc pod uwagę, że w 2007 roku Gottman został uznany przez Psychotherapy Network za jednego z 10 najbardziej wpływowych terapeutów ostatniego ćwierćwiecza. Przeciętni wyjadacze psychologii znają tego pana przede wszystkim z koncepcji Czterech Jeźdźców Gottmana, oryginalnie znanym jako Cascade Model of Relational Dissolution.

Więc, jak sami widzicie, John Gottman rzeczywiście jest amerykańskim naukowcem, ale z całą pewnością nie byle jakim!

I tak jak moim subiektywnym zdaniem, religia powinna trzymać się z dala od psychologii, tak muszę Gottmanowi przyznać punkty za trafną metaforę. W Nowym Testamencie czterech jeźdźców, których imiona brzmią Wojna, Zaraza, Głód i Śmierć, zwiastowało koniec świata (wierząc na słowo Wikipedii). Gottman wpadł na świetny pomysł, by pod tych czterech nieszczęśników podstawić zachowania, które niszczą związek. Zamiast jeźdźców mamy zatem krytykę, pogardę, obronę i stawianie murów, które zdaniem Gottmana zwiastują koniec związku. Całkiem kreatywne, nie? Zaraz rozjaśnię Wam, o co chodzi z tymi dysfunkcyjnymi stylami komunikacji.

Krytyka

Nadmierny krytycyzm uniemożliwia komunikację nie tylko w związku. Mało tego, warto podkreślić, że już sam opresyjny styl komunikacji jest przemocą. Nie trzeba nikogo wyzywać, ani się z nim szarpać, by naruszać jego granice. Skarżenie się, wytykanie błędów, obwinianie – to wszystko uniemożliwia poprawną komunikację w związku. Najczęstsza forma? „Bo ty zawsze/nigdy…!” Klasyka, nie?

Więcej o tej formie komunikacji i o innych jeźdźcach apokalipsy wspomina Lerner Harriet w książce 100 zasad udanego związku. Recenzję tej książki przeczytasz w artykule Jak rozwiązać problemy w związku? Poznaj 100 zasad udanego związku.

Jeśli atakujesz partnera, w odwecie możesz spotkać się tylko z kontratakiem lub ucieczką. Nie ma tutaj trzeciej opcji. Albo wojna, albo trzaśnięcie za sobą drzwiami. Oczywiście nie chodzi o to, by przymykać oko na wszystkie błędy i zachowania, których nie chcemy tolerować. Sztuka polega na tym, by komunikować to, co nam nie pasuje w sposób nieraniący drugiej osoby. Dzięki temu zachęcisz drugą osobę do dyskusji i unikniesz walki o władzę. Zastanów się, czy naprawdę chcesz dyskredytować inną osobę tylko dlatego, że najpierw sypie kawę do kubka, a dopiero potem nastawia czajnik?

Pogarda

Krytyka to doskonały grunt dla pogardy, która raz zastosowana nigdy nie zostanie zapomniana. Osoba stosująca pogardliwy styl komunikacji daje sobie prawo do umniejszania drugiej osoby. Najczęstszym przejawem pogardy jest sarkazm, drwiny, wyśmiewanie, upokarzające komentarze. Pogardę można również wyrażać niewerbalnie, np. wywracając oczami, czy znacząco unosząc jedną brew. Kiedy w związku pojawia się ten styl komunikacji, bardzo ciężko zrobić krok w tył i uratować związek. Przywrócenie godności nie jest tak łatwe, jak odebranie jej. Pamiętaj, że inne zdanie nie uprawnia nikogo do gardzenia drugą osobą (nawet jeśli ktoś je pizzę z ananasem).

Postawa obronna/defensywna

Postawa obronna to forma pasywnej agresji. Znamy ją głównie pod postacią strzelania focha, wychodzenia w trakcie dyskusji do innego pokoju, czy obracanie problemów w żart. Istnieją też nieco bardziej wyrafinowane formy postawy defensywnej w postaci komentarzy takich jak „To nie mój problem”, „Jak chcesz mieć czysto, to sama sobie posprzątaj”, czy też defensywa zalatująca manipulacją emocjonalną: „Teraz pewnie mnie rzucisz, bo jestem najgorszą dziewczyną na świecie”. Czasem nie trzeba się nawet odzywać. Wystarczy trzasnąć drzwiami, przewrócić oczami, założyć słuchawki na uszy, czy utknąć na kilka godzin przed konsolą do gry.

Celem tych zachowań jest uniknięcie konfrontacji z rzeczywistym problemem. Po tę formę komunikacji przeważnie sięgają osoby, które odczuwają duży lęk przed wzięciem odpowiedzialności za trudności. Często bywa również wywołana krytycyzmem, który omówiłam w pierwszym punkcie. Efekt obronności? Nie dogadasz się.

Marta Niedźwiecka w podkaście o 4 jeźdźcach apokalipsy zwraca również uwagę na to, że czasami stawianie muru może być formą manipulacji. Taki manipulujący partner odsuwa się i zamraża wzrokiem, by zyskać atencję drugiego partnera.

Jeśli umiecie w angielski, odsyłam Was do świetnego filmiku o 4 jeźdźcach apokalipsy, stworzonego przez Instytut Gottmana:

4 jeźdźców i …pies?

Marta Niedźwiecka wspomina w swoim podkaście o jeszcze jednej pułapce w stylach komunikacji w związku. Opowiada również o tym, co powoduje, że idziemy przez życie z określonymi przekonaniami, postawami i emocjami, które wpływają na to, jak odbieramy partnera i trudności w związku. To, co jako psycholożce wydaje mi się szczególnie ważne, Marta zwraca uwagę również na fakt, że korzystanie z destrukcyjnych stylów komunikacji to nie tylko nasza zasługa. Część tego gówna wynosimy z domu i z najbliższego środowiska, w którym dorastaliśmy i przebywamy aktualnie. Jeżeli zainteresował Was ten temat, koniecznie odsłuchajcie 21. odcinka O zmierzchu.

Antidotum na czterech jeźdźców apokalipsy – czyli jak uratować związek, w który wkradł się dysfunkcyjny styl komunikacji?

Przede wszystkim musimy pamiętać o tym, że za komunikację w związku zawsze odpowiedzialne są obie osoby – osoba mówiąca i słuchająca. To, co mówimy to jedno, a to jak interpretujemy słowa partnera to drugie. Czasami nawet w szczerych komplementach mówiącego, słuchający znajdzie krytykę. Przykład?

• Ładnie dziś wyglądasz!
• Tylko dzisiaj?! Jeśli ci się nie podobam, to po co w ogóle ze mną jesteś?!

Znane?

Spokojnie, w każdy związek czasem wkradnie się jakiś jeździec i wcale nie musi to świadczyć o jakości związku, czy występowaniu zaburzeń osobowości u jednego z partnerów. Gorszy dzień zdarza się każdemu, a związek bez nieporozumień byłby jak ulice bez korków (zwiastujący apokalipsę).

To nie znaczy jednak, że mamy sobie na tych jeźdźców pozwalać. O nie! Co zatem zrobić, by strzec się czterech jeźdźców apokalipsy wg Gottmana?

Przyjrzyj się sobie

Zastanów się, o co Ci w ogóle chodzi. Czegoś mi brakuje? Co chcę przekazać drugiej osobie? Czy coś mi przeszkadza i dlaczego? Co mi to robi to, że partner zachowuje się w określony sposób? Wyłapanie triggera to już połowa sukcesu!

Komunikuj się świadomie

Nie sztuką jest mówić to, co ślina na język przyniesie. Czasem warto ugryźć się w język i zastanowić się nad swoimi słowami, zanim wyjdą z ust (uwaga: rada ta nie do końca sprawdzi się u osób z ADHD). Sztuką jest mówić jasno, poprawnie artykułować to, o co nam chodzi. Szukać porozumienia tam, gdzie inni szukają powodu do kłótni. Remedium to komunikat typu „ja”, który w odróżnieniu od komunikatu typu „ty” nie obwinia i nie atakuje drugiej osoby. Jeśli czujesz, że w zakresie komunikacji przydadzą Ci się korepetycje, polecam książkę Porozumienie bez przemocy Marshalla Rosenberga.

Terapia par

Czasami problemów robi się za dużo. Podnosisz dywan, by trochę pod nim poodkurzać, a zamiast kurzu znajdujesz trupa. Albo trzy. I rozsypany mefedron. (Jakby ktoś pytał, nie mam w domu żadnego dywanu. Dywanik łazienkowy się nie liczy, prawda?) To, co próbuję przekazać to to, że czasem po prostu problemy zaczynają nas przerastać. Wtedy warto rozważyć terapię par i naukę zdrowej komunikacji pod okiem specjalisty.

Koncepcja Johna Gottmana, na której bazuje artykuł jest opisana w książce „Siedem zasad udanego małżeństwa” Johna Gottmana. W artykule odnoszę się również do 21 odcinka podcastu O zmierzchu, który prowadzi Marta Niedźwiecka.

Artykuł upiększają zdjęcia autorstwa Keiry Burton w ramach licencji Creative Commons Zero.